برای کودکتان داستان بگویید
نیروی داستان در این است كه میتواند دنیایی احتمالی را بهعنوان موضوع كاوش فكری بیافریند. داستان ما را از بند اینجا و اكنون رها میكند و با ساختاری هوشمندانه، وسیلهای برای درك جهان و درك خویشتن است.
در داستانی خوشساخت، وقایع داستان واكنشهای عاطفی شخص را تنظیم میكنند. داستانها علاوه بر اینكه در زمینه عاطفی نیرومند هستند، چالش های بالقوهای را نیز برای پردازش شناختی فراهم میكنند. داستان میتواند در عمل برای كودك، پیچیدهترین موضوع فكری باشد چرا كه دارای عناصر، موضوعها و روابط مختلفی است كه در روند خاص رویدادها آشكار میشوند. دریافت و درك داستان مستلزم توجه موضعی مكرر و تلاش برای فهمیدن است.
جذب داستان بهوسیله كودك مستلزم توجه تمركز یافته و مكرر، اندیشه و نیز نتیجه پاسخ های عاطفی كودك به داستان است. داستان برای كودك در حكم بخشی از واقعیت است كه میتوان بر آن تكیه كرد و شاید برای همین است كه دریافت صحیح آن و شنیدن دوباره آن اینقدر اهمیت دارد. بعدها كودكان درمییابند كه میتوان داستان ها را ساخت، تغییر داد و به شكلهای مختلفی بازآفرینی كرد. یكی از فواید استفاده از داستان در این است كه داستان خوب، اشتیاق و مشاركت كودك را برمیانگیزد و شامل مراحل زیر میباشد:
مرحله اول: دلبستگی- شامل برانگیختگی اشتیاق و مشاركت كودك
مرحله دوم: دقت- كه در آن توجه به جزئیات آنچه آموخته میشود معطوف است.
مرحله سوم: تعمیم دادن- كه در آن آموختهها به كار میروند.
آنچه داستانهای مناسب تفكر باید برای كودكان فراهم سازند، دلبستگی است، یعنی درگیرساختن كودك با شرایط حاكم بر داستان، انگیزهای برای درگیری و درك بیشتر.
در داستانها پیوند مهمی بین حافظه، عاطفه و قوهی تخیل است. در صورتیكه داستان ارزشش را داشته باشد، كودكان از لحاظ عاطفی خود را به آن متعهد میكنند. اگر كودكان تحت تأثیر خط سیر آن قرار گرفته باشند، تعهدشان تضمینكننده مسیری برای دستیابی به محتوای داستان و امكان تفكر و آموزش خواهد بود.
عنصر خیال در داستانها به كودكان این فرصت را میدهد كه از طریق تجربه نیرومند تخیل، در مورد تجربههای واقعی، روشنتر بیندیشند. داستانها، البته اگر برای كودكان قابل درك باشند، این امتیاز را دارند كه در دغدغههای انسانی از جمله شخصیتها، رویدادها و تجربهها جای داشته، در عینحال به كودك فرصت بدهند با مشاهده و تفكر درباره دیگران قادر به مشاهده خود نیز شوند. میتوان فرآیندهایی را كه بهوسیله آنها به چنین چیزی دست مییابیم را اینگونه جمعبندی كنیم:
-به پرسش گذاشتن داستان: به مذاكره گذاشتن متن قصه یا داستان
-تفسیر داستان: جستوجو برای معانی دقیق و ارائه دلیل برای تصمیمگیری
-به بحث گذاشتن موضوعات برخاسته از داستان: یافتن پاسخ برای پرسشهای مطرح شده
باید از چه داستانهایی شروع كرد؟
رمانهای فلسفی؛ نظیر رمان دنیای سوفی، داستانهای كهن؛ نظیر داستان سیندرلا، قصههای كودكانه؛ نظیر آلیس در سرزمین عجایب، كتابهای مصور، نمایشنامه، شعر، موسیقی، داستان واقعی و... محركهایی برای فعالیت فكری و فلسفی برای كودكان 6 تا 12 ساله میباشند.
از طریق داستانهایی برای تفكر در كلاس درس میتوان تغییراتی را در موارد زیر در كودكان مشاهده نمود:
1- عزت نفس؛ كودكان از اینكه میتوانند در مورد مسائل مهم و دشوار بحث كنند به خود میبالند.
2- مهارتهای شنیداری؛ كودكان در زمینه گوش فرادادن و احترام به دیگران آمادگی بیشتری دارند.
3- تفكر متعالی؛ كودكان از كشمكشهای بحث درباره پرسشهای دشوار خوششان میآید.
4- پرسشگری؛ كودكان به پرسیدن و جستو جوی پاسخ برای پرسشها مشتاقترند.
5- ارتباط؛ كودكان به صحبت كردن و كمك به بحث و تكمیل عقاید یكدیگر مشتاقترند.
6- دانش؛ كودكان در بهكارگیری استنتاج و استنباط در خواندن و نوشتن مشتاقترند.
همین فرصت تفكر است كه همگی ما - چه بزرگسال و چه كودك- به آن نیازمندیم.
نرگس انتظامی بیان
بخش خانواده ایرانی تبیان